|
|
"Zouden de Franstaligen niet kunnen voorstellen om bijvoorbeeld de helft van
de kust te vragen". Dit zou de oplossing van de communautaire problemen kunnen zijn
volgens Philippe Geluck. De helft van de kust voor de Franstaligen en de helft voor de Vlamingen. Geluck is een gevierde humorist in Franstalig België,
oude rot in het vak, gelauwerd door koning Albert, zelfs opgenomen in de kleine
Larousse. Iedereen (lees elke Franstalige) weet dat hij altijd grappen maakt. En
toch (zie collage "Zij >< Wij", fragment 36)
windt Eric Van Rompuy (CD&V) zich zodanig op dat het incident Geluck-Van
Rompuy nog dagen nazindert in de Franstalige media. Een
geëxciteerde Eric Van Rompuy had namelijk geantwoord :"Ik heb genoeg van dat
soort grappen. Dit zijn serieuze zaken". Vraag is wie er gelijk had, de
Franstaligen die commentariëren dat de Vlamingen zich te ernstig opstellen, dat ze geen
grap herkennen, geen gevoel voor humor hebben, of een Van Rompuy die klaagt dat
de Franstaligen de Vlamingen niet ernstig nemen.
Wanneer is een grap enkel een grap ? Wanneer is een uitspraak een op zich staande
uitspraak, of wanneer zit daar meer achter ? Algemener gesteld : hoe kan je uit
'enkele' uitspraken meer afleiden, en
bijvoorbeeld achter de 'echte' intenties van de spreker komen ? Hoe kan je algemenere conclusies uit het anecdotische trekken, als dat al überhaupt mogelijk is ? Dat is het moeilijke
filosofische probleem van inductie. Hoe kan je uit een reeks waarnemingen een
theorie afleiden ? In de wetenschappen probeert men dat op te lossen door een
aantal strikte voorwaarden aan de theorievorming te verbinden. In het dagelijks
leven wordt daar soepeler mee omgegaan. In het geval dat voor ons ligt, Mise au
Point, is de vraag of het mogelijk is uit een reeks fragmenten uit een jaargang
van het programma, te achterhalen of de makers van het programma welbepaalde
maar onuitgesproken bedoelingen hadden.
In december 2007, toen Yves Leterme na zijn monsteroverwinning nog de baarlijke
duivel was voor de Franstaligen (vóór hij voor hen de redder des vaderlands
werd), beschuldigde hij, volgens de Franstaligen, de Franstalige media een "Radio-Mille-Collines" campagne
te voeren. De Franstaligen gingen op hun achterste poten staan, iemand die hen
beschuldigde van aanzetten tot een genocide zoals het in Rwanda was gebeurd, die
moest niet goed bij zijn hoofd zijn. De Franstaligen spitsten zich in hun
reacties toe op het genocide aspect van "Radio-Mille-Collines". Leterme zette daarna recht dat hij enkel gewezen had op het gevaar dat het gedoe van de Franstalige politiek en media zou kunnen begrepen worden als een demoniserende campagne gericht tegen Vlaanderen (in de zin van
Wikipedia, het
doelbewust negatief afbeelden van een zaak of persoon, met als doel de mening
van anderen over het onderwerp te beïnvloeden). Een vorm van propaganda dus, maar
in dat geval, zoals in het geval van "Radio-Mille-Collines", gericht tegen een
(grote) bevolkingsgroep.
Kunnen we in het geval van het seizoen 2010-2011 van Mise au Point ook spreken
van een vorm van demoniseren ?
Iedereen die ooit deelneemt aan een demoniseringscampagne zal niet toegeven
daaraan mee te doen, uiteraard, anders wordt de campagne ontkracht. Maar hoe kan
je dan zulk een campagne wel herkennen ?
Wat zijn de kenmerkende aspecten van een demoniseringscampagne ?
Je moet het
doelwit van de campagne duidelijk afbakenen voor alle deelnemers aan de
campagne, en vooral voor de doelgroep van de campagne, jouw achterban. En
vervolgens moet je dat doelwit trachten te isoleren. Hiervoor moet de campagne de volgende
eigenschappen bezitten :
- humor
- multidimensioneel
- multivocaal
- repetitie
Humor.
Het is belangrijk dat je kan terugvallen op deze ultieme verdediging, "ik maak
een grap, je moet dat niet ernstig nemen". Tegelijk haalt humor de grond onder
de voeten van het doelwit uit, doordat het steeds belachelijk gemaakt wordt. Het
is voor het doelwit een moeilijk verweer. Als het doelwit zich opwindt, zoals
Eric Van Rompuy uitzonderlijk gedaan had, geeft dat nog meer voer voor die
zogenaamde 'humor'. Als het doelwit kalm blijft en met humor antwoordt, zoals
Bart de Wever vaker gedaan heeft, dan wordt hij beschuldigd van kalmte tot
(geloof het of niet) on-emotionaliteit. Humor draagt ook bij tot de
herkenbaarheid van het doelwit : Bart De Wever wordt steeds op dezelfde
herkenbare en potsierlijke manier voorgesteld.
Multidimensioneel.
De pijlen moeten op verschillende vlakken geschoten worden :
Op historisch vlak : je kan er op rekenen dat je
doelgroep niet gewapend is om de historische feiten te checken, en dat jouw
historische lezing niet tegen de consensus ingaat die in jouw doelgroep al bestaat.
Op psychologisch vlak : het doelwit is niet goed bij zijn hoofd, het is inconsequent, het is dictatoriaal, het is emotieloos, het heeft duistere bedoelingen. Laat desnoods psychologische experten opdraven die dat beeld bevestigen.
Op anecdotisch vlak : gebruik elke anecdote die in aanmerking komt, zorg er echter voor dat de context niet uitgesponnen wordt. Gebruik het argument dat je daar in een live-uitzending geen tijd voor hebt.
Op literair vlak : laat schrijvers komen vertellen hoezeer beroemde schrijvers het met jou eens zijn.
Op apocalyptisch vlak : beschrijf welke rampen jouw doelgroep te wachten staan als jouw doelwit ooit aan de macht zou komen.
Multivocaal.
De deelnemers aan de campagne moeten uit de verschillende geledingen van de
bevolking komen. De politiek en de televisie volstaan niet. De andere media
moeten ook meedoen, de radio, de geschreven pers, de bloggers; en laat die
uitgebreid aan het woord. Schakel schrijvers en andere kunstenaars in,
professoren uit verschillende disciplines. Schakel 'het volk' in, dat rechtstreeks kan reageren. En liefst van al, schakel personen in
die uit de sfeer van het doelwit komen maar die desondanks bereid zijn aan jouw
campagne mee te doen.
Repetitie.
Dit is de essentiële techniek. Je mag niet proberen creatief te zijn in de
woordkeuze, in de wendingen waarmee je jouw doelwit bestookt. Je moet steeds
opnieuw dezelfde woorden, dezelfde zinnen gebruiken. Die moeten in de hoofden
van jouw doelgroep een houvast worden, een geloofspunt waar ze niet meer van af
te brengen zullen zijn. Voor de repetitie-techniek moet je dus een beperkt
aantal zinnen tot in den treure herhalen.
Deze studie van een seizoen Mise au Point was oorspronkelijk niet opgezet als een poging om de demoniseringstechnieken van Mise au Point te 'bewijzen'.
De zoektocht was vergelijkbaar met het
proces van 'reverse engineering'. Je verzamelt zoveel data als mogelijk, je
puzzelt, en telkens je een deel van de puzzel ontward hebt gebruik je dat om de
rest te ontwarren. Zo ontstonden geleidelijk de 12 krachtlijnen die leidden tot de 12 collages. Zo werden bijvoorbeeld de pogingen tot isoleren van het doelwit uiteindelijk bijeengebracht in de collage "De CD&V losweken".
Al snel in de analyse ontstond het vermoeden van een demoniseringscampagne. De kenmerken van zulke campagne blijken goed aan te sluiten bij de gevonden krachtlijnen, geïllustreerd door de collages die daarbij horen. In het bijzonder de repetitie van een klein aantal zinnen, gepaard met de massaliteit van die repetitie. Vandaar de noodzaak om die collages extensief te publiceren. Zo kan de lezer de massale repetitiviteit zelf gewaarworden (dit kan niet vaak genoeg gezegd worden).
Kan deze methode niet tot verdraaiingen leiden ?
Moeten al die citaten in die fragmenten zo letterlijk begrepen worden ?
Het is natuurlijk mogelijk dat uitspraken verkeerd uit de mond komen, of dat ze 'zuiver' als grap bedoeld zijn. Daarom is geprobeerd om in de collages de spreker te respecteren, zoals de lezer zelf kan oordelen. Anderzijds, eenmaal je beseft wat het belang is van 'humor' in een campagne, en dat je vaststelt hoe eenzijdig en vooral massaal die 'humor' gebruikt is, dan wordt het tegenargument 'het is maar een grapje' heel zwak.
Zijn er niet voldoende uitspraken in Mise au Point die de hypothese van een campagne zouden weerleggen maar die niet geselecteerd werden in de collages ?
Er zijn inderdaad enkele pogingen (van niet-Franstaligen, Reynebeau, Vanhengel) om overdrijvingen van Franstaligen tegen te spreken. De grote meerderheid van de uitspraken die niet opgenomen zijn in de collages staan echter niet haaks op de campagne. De geselecteerde fragmenten stellen grosso modo 10 % voor van de zendtijd. De overige 90 % zijn voor een deel aan- of uitlopen tot de uitspraken in die fragmenten. De krachtlijnen zijn overigens zo opgesteld dat positieve uitspraken over het doelwit zeker als 'straffe uitspraken' zouden genoteerd geweest zijn. Bedenk ook dat een campagne die gedurende 100% van de zendtijd zou doordrammen voor niemand geloofwaardig zou zijn.
Doen de zenders aan de andere kant van de taalgrens niet precies hetzelfde ?
Dit is de eerste, natuurlijke reactie bij het bekijken van de collages : er wordt ook bij de VRT overdreven, er komen daar ook stemmen aan bod die alles op de Franstaligen steken. Echter. Enerzijds is er aan Vlaamse zijde geen sprake van een unisoon deelnemen aan een of andere campagne vanwege de media. Anderzijds, men kan niet volhouden dat het personeel van de VRT actief deelneemt aan een politieke campagne zoals het personeel van de RTBF wel doet. De leden van de redactie van Mise au Point zijn het die de keuzes maken, niet alleen van de onderwerpen, maar ook van de gasten van wie zij de krasse uitspraken kunnen anticiperen, van de huistekenaar die telkens de karikaturen maakt in een bepaalde richting, van het steeds opnieuw stellen van dezelfde suggestieve vragen, van steeds dezelfde soort grappen te maken, van de 'stem van het volk' die over het scherm mag scrollen, van de achtergrondbeelden...
De twee vaste presentatoren maken zodanig deel uit van het meubilair van Mise au Point dat ze vooral gekend zijn onder hun voornaam (dat is ook de reden dat ze in de collages enkel bij hun voornaam genoemd zijn, Olivier en Thomas). Om eerlijk op deze vraag te antwoorden (is het niet hetzelfde op de VRT ?), wordt de lezer aangeraden om zich voor te stellen wat er met een Ivan De Vadder, als politieke journalist van de VRT, zou gebeuren als hij stelselmatig, een heel seizoen lang, zou opgetreden zijn zoals de vaste presentatoren van Mise au Point dat gedaan hebben.
Kan je je het volgende voorstellen : Ivan De Vadder die een seizoen lang de goede bedoelingen van Di Rupo in twijfel trekt, die elke aanwezige gast uitnodigt dat wantrouwen te versterken, die stelselmatig lacht met potsierlijke karikaturen van Di Rupo die door de huistekenaar van de VRT zouden gemaakt worden, het psychologische profiel van Di Rupo laat opstellen en belachelijk maakt, bloggers uitnodigt wiens dagelijkse bezigheid is "de" Franstaligen af te schilderen als een achterlijke reactionaire neo-marxistische extremistische bende, die elke kwestie bekijkt vanuit het standpunt "Zij >< Wij", die graag de straffe uitspraken in verband met Franstaligen opstapelt. En dit allemaal terwijl op het scherm allerhande uitroepen passeren, de zogenaamde 'stem van het volk', die zo van een scheldforum kunnen geplukt zijn.
Kortom, de lezer heeft voldoende materiaal ter beschikking om zelf ook te puzzelen.
|