Nawoord en Reacties

(08-05-2024)

Twaalf jaar na de publicatie hebben we de resultaten van dit onderzoek weer tot leven gebracht. Enerzijds omdat de techniek veranderd is, anderzijds omdat ook onze wereld niet heeft stilgestaan (vergeef ons als we de enerzijds/anderzijds van een ooit grote Vlaamse partij mis gebruiken).

We hebben inhoudelijk vrijwel niets veranderd, noch aan de beelden, noch aan de analyses of aan de vertalingen. Naast enkele typografische verbeteringen, en enkele nodige verduidelingen voor jongere lezers, hebben we vooral de links naar externe sites aangepast waar nodig en mogelijk (zie vooral hieronder).
De uitdrukking "12 balises" verdient enige uitleg. Een balise is een veiligheidssysteem, een begrenzing om niet in de gevaarzone te komen. In die tijd was de "12 balises" de favoriete slogan van de linkse Franstaligen in hun strijd voor het behoud van het sociale systeem.

Terugkijkend blijft onze verbazing echter even groot als twaalf jaar geleden, zowel over de mediastorm die het toen veroorzaakt had (zie hieronder) als over de lijdzaamheid van de Vlaamse partijen.

De RTBF daarentegen heeft blijkbaar wel lessen getrokken. Enkele seizoenen later hebben ze Mise au Point afgevoerd, en vervangen door gezapige politieke programma's die niet zo openlijk virulent anti-Vlaams waren. Het plotse besef dat er ook Vlamingen meekeken ? Of het besef dat gezapigheid niet onproductief is ? In elk geval, er zijn weinig sporen te vinden bij de RTBF van wat eens hun zondagsparadepaardje was.

Wij vinden dat de geschiedenis niet mag vergeten worden. We hebben het geluk zoveel beelden te hebben over een historische gebeurtenis, en die beelden zijn het waard bewaard te blijven.
We menen dat de RTBf, obsessief over de taalgrens kijkend, zich behoorlijk grensoverschrijdend gedragen heeft, naar de moderne maatstaven gemeten. We zijn benieuwd wie aan deze kant van de taalgrens lessen zal trekken uit deze gebeurtenissen.

(20-04-2017)

We hebben niets veranderd aan al het materiaal van deze studie sinds zijn publicatie in januari 2012, noch qua tekst, noch qua video. Wat ondertussen wel veranderd is :

• Het zondagprogramma 'Mise au Point' is op de RTBf vervangen, in het seizoen 2015-16 door 'Les décodeurs', en in het seizoen 2016-17 door 'A Votre Avis', met een ander format en met als opzet de kijker veel interactiever te betrekken.
• Het seizoen 2010-11 van Mise au Point komt niet meer voor in de online archieven van de RTBf.
• Vele links uit de onderstaande lijst van relevante artikelen en opiniestukken in de pers bestaan nog, een vijftal links zijn dood. Sommige andere links zijn ondertussen verschoven, die hebben we aangepast aan de huidige situatie. Ook zijn ondertussen de reacties die bij sommige artikelen hoorden verwijderd door hun redacties.
• Enkele nieuwe referenties die rechtstreeks op de studie aansloten hebben we toegevoegd.

(18-02-2012)

We kunnen niet ontkennen dat we verbaasd waren, zowel door het aantal als door de intensiteit van de reacties. Gedurende de dag van de lancering van deze website, 18 januari 2012, hadden we gemiddeld 10 hits per seconde. We hadden een gevoelige snaar geraakt. De geschreven reacties, in de pers en op de fora, waren vaak emotioneel, zowel de positieve als de negatieve. Eerlijk gezegd hadden we meer hatelijke reacties verwacht dan we gekregen hebben.

We stelden vast dat bij de positieve reacties de commentatoren vaak uitgingen van hun eigen beleving, zowel bij het zelf volgen van de uitzendingen van Mise au Point tijdens het seizoen van de regeringsonderhandelingen en ook tijdens voorgaande seizoenen, als bij het bekijken van deze website. Ze bevestigden het overweldigende van de herhaling die ze zelf ondervonden hadden.

De negatieve reacties gebruikten meestal, op enkele uitzonderingen na, precies de mechanismen die we aanklagen in verband met MauP : het tot in den treure spelen op de man (of in dit geval op de vrouw) in plaats van op de boodschap. Ook op enkele uitzonderingen na (Reynebeau, Marcel Sel) was het duidelijk dat de negatieve commentatoren niet de moeite hadden gedaan om zorgvuldig naar tekst en beeld te kijken van onze website. De kleine titel van het eerste artikel in Knack, 'De RTBF verspreidt haat', was voldoende om als grote rode lap te dienen en de boodschapper te willen afschieten. Om de lezer zelf te laten oordelen over deze beweringen publiceren we hieronder de lijst van de reacties en de fora die nog online toegankelijk zijn.

In zijn negatief commentaar in dS-Weekblad (21-01) beweert Marc Reynebeau onze website zorgvuldig te hebben bestudeerd (hij had er ten minste wel enkele dagen de tijd voor gehad). Het valt op dat hij slechts één element uit de website en uit de massa fragmenten aanhaalt, een citaat van zichzelf. De rest van zijn stuk is een opeenvolging van denigrerende en irrelevante opmerkingen en aantijgingen. Van zijn eigen citaat ("Bart De Wever is een democraat") zegt hij dat het correct is weergegeven. Nu mag hij eens vertellen waarom hij, in die welbepaalde uitzending, de noodzaak gevoeld had om een (schuchtere) verdediging van een Bart De Wever op die manier op zich te moeten nemen, nochtans niet zijn beste vriend. En, ten tweede, of Reynebeau zich kan voorstellen dat de sfeer bij gelijk welk programma op de VRT zo zou zijn dat een Franstalige gast de noodzaak zou voelen om een Elio Di Rupo een democraat te noemen, alsof er iemand bij de VRT of zijn gasten zou zijn die dat zou betwisten (aangenomen dat er ooit een Franstalige gast een live debat met Vlaamse gasten in het Nederlands zou aandurven).

Op de dag van de lancering van de website ging Terzake (VRT) een weerwoord zoeken bij professor Sinardet en Luc Van der Kelen (Het Laatste Nieuws). Het is duidelijk dat beiden fysisch niet de tijd hadden kunnen hebben om onze website zorgvuldig te bestuderen. Nochtans waren ze er met hun kritiek snel bij, als ervaringsdeskundigen en graag geziene Vlaamse gasten van MauP. Wat een maandenlang monnikenwerk was geweest werd door Luc Van der Kelen binnen de minuut een schandalig nattevingerwerk genoemd. Zich houdende aan eigen journalistieke deontologische regels informeerde zijn krant zijn lezers niet dat diezelfde dag de RTBF in rep en roer was geweest omwille van een Vlaams onderzoek. Even snel beoordeelde Sinardet een unieke vorm van inhoudsanalyse (zoals wij ons eigen werk graag noemen) als niet wetenschappelijk en zonder referentiekader. En dat hij een student zou buizen die met zo een thesis zou komen. Uiteraard, want nooit hebben we beweerd dat onze website een thesis was. Een thesis moet inderdaad aantonen dat de student in staat is een referentiekader weer te geven. Maar onder grote mensen weten we wat een ideologiekritiek is, een discoursanalyse, oorlogstaal, (constructie van) vijandbeelden en framing. Indien Sinardet daar niet mee vertrouwd is aanvaarden we elke uitnodiging om hem dat te komen uitleggen.

De kritiek van Sinardet is des te merkwaardiger omwille van twee redenen. Ten eerste, omdat we juist wel de mechanismen beschrijven die in een constructie van een vijandbeeld gebruikt worden. En ten tweede, omdat we menen bloot te leggen dat Mise au Point en velen van zijn deelnemers (bij de Franstaligen is er unanimiteit) precies die mechanismen gebruiken. Wat we doen is dus het referentiekader beschrijven dat door en in MauP gebruikt wordt. Het probleem is hoe je zo een blootlegging aanpakt, in "de aanpak" hebben we beschreven hoe we dat gedaan hebben.

Je kan zo een aanpak niet uitvoeren zonder je te distantiëren van de groep die zulk een referentiekader gebruikt. Om twee redenen. Als onderzoeker distantiëer je jezelf automatisch van het studieobject. En vervolgens, als je meent dat de onderzochte groep (MauP) aan een "Zij-Wij" denken doet, neem je afstand door dat "Zij-Wij" denken aan te klagen. En dan krijg je snel (we hebben het mogen ondervinden) de beschuldiging van precies hetzelfde te doen. We zouden ons schuldig gemaakt hebben aan hetzelfde soort "Zij-Wij" denken. Volgens deze critici is het onmogelijk om gelijk welke groep van een "Zij-Wij" denken te beschuldigen, want door dat te doen maak je er jezelf schuldig aan, en ben je dus niet meer geloofwaardig. Zo komen we bij het fundamentele aspect in deze kwestie. Onze critici ontkennen ons het recht om een groep, die volgens ons het "Zij-Wij" denken beoefent, daarvan te beschuldigen, want dan bezondigen we onszelf er volgens hen ook aan. Op deze cirkelredenering zijn we ook ingegaan in onze correspondentie met Marcel Sel (zie de lijst hieronder).

Deze manier van denken kennen we goed. We noemen dat het Orwelliaanse denken. In mei 1945, wanhopig op zoek naar de diepere oorzaken van de Wereldoorlog, had George Orwell het essay "Notes on Nationalism" geschreven. Hierin wijt hij al het kwade van de wereld aan het nationalisme, alle -ismen noemt hij een speciale vorm van het nationalisme. Elke gesloten ideologie en elk geheel van verkeerde redeneringen herleidt hij tot het nationalisme. Meer dan 60 jaar later zouden we Orwell ook kunnen beschuldigen van nationalisme, zijn eigen Orwelliaans recept gebruikend. Merkwaardig is echter dat met de jaren ook het tegenovergestelde waar is geworden (althans volgens de volgelingen van Orwell). Wie zichzelf nationalist durft noemen, onder welke vorm ook, heeft per definitie een gesloten ideologie en gebruikt per definitie een geheel van verkeerde redeneringen. En, nog merkwaardiger, het volstaat jezelf geen nationalist te noemen, of beter nog antinationalist, of nationalisten te bestrijden, om zelf verzekerd te zijn van een open ideologie en van een geheel van samenhangende, coherente redeneringen. Het is dit absurde, van Orwell afkomstige, soort denken dat we in Mise au Point tegenkomen. En aan de kaak stellen.

Wij pleiten voor openheid. Daarom hebben we gekozen om alle relevante fragmenten (meer dan 500) publiek te maken. Daarom plaatsen we hieronder alle online reacties, ook (en vooral) de negatieve (spijtig is dat enkele Franstalige kranten die bij hun artikels een forum hadden, dat forum verwijderden wanneer ze het artikel archiveerden). Dat is volgens ons het eerste punt bij een aanpak met een open geest : maak je data zoveel mogelijk publiek, maak het de lezer of collega mogelijk zelf te oordelen, en eventueel de studie na te doen.

Dit brengt ons tot enkele punten die vaak in de kritiek gebruikt worden, en waarop we soms al in onze conclusies geanticipeerd hadden (echt waar, lees ze maar na).

• We hadden vergelijkbare programma's ook moeten bestuderen, om daarna te vergelijken. Dan zou onze stelling aan kracht gewonnen hebben. Het is waar, we hadden nog zoveel andere zaken kunnen onderzoeken, hadden we oneindig veel tijd en een leger aan onderzoekers ter beschikking gehad. Maar, stel dan dat we bijvoorbeeld bij Controverse (RTL) of De Zevende Dag (VRT) hetzelfde soort Orwelliaans denken hadden gevonden : zou dat iets afdoen aan onze aanklacht tegen Mise au Point ? Ten tweede, we beletten aan niemand om hetzelfde soort onderzoek te herhalen, in alle richtingen. En, ten derde, ondanks alle verdachtmakingen van onze critici hebben we deze studie volledig op eigen krachten uitgevoerd, zonder enige inbreng (financieel of anders) van gelijk wie. Als iemand ons vraagt om hetzelfde monnikenwerk nog eens uit te voeren zullen we dat graag doen. Maar dan niet alleen maar voor hun mooie ogen.
  
• Er wordt ons kwalijk genomen dat we over "haat" zouden spreken. In onze teksten spreken we van "de constructie van een vijandbeeld", en in Knack zeggen we "Als je wilt weten hoe een haatcampagne werkt, dit is een goed voorbeeld’". Deze begrippen (constructie van een vijandbeeld, haatcampagne) zijn vertrouwde begrippen in de politicologie. Het zijn beschuldigende begrippen die graag gebruikt worden in progressieve milieus tegen hun tegenstanders, de begrippen zijn goed gekend.
  Het woord "haat" is in de titel van het eerste Knack-artikel gebruikt, en dat suggereert een idee dat wij niet delen, het idee van haatgevoelens. Wij spreken ons niet uit over eventuele haatgevoelens van de deelnemers in een MauP debat, we kunnen niet in de hoofden (of harten) kijken van die mensen. Als de RTBF zich verweert dat zij geen haat of haatgevoelens hebben of propageren, dan nemen wij dat gerust aan. Evenwel, "de constructie van een vijandbeeld" alsook de deelname aan een "haatcampagne" zijn geen gevoelskwesties maar wel beredeneerde keuzes (laat ons hopen).
  
• Er wordt ons kwalijk genomen dat wij geen onderscheid maken tussen de aanvallen op Bart De Wever en de N-VA enerzijds, en op de Vlamingen en Vlaanderen anderzijds. Ons punt is echter juist het tegenovergestelde. Wij menen dat MauP hun afkeer tegen de N-VA en Bart De Wever laten uitstralen op geheel Vlaanderen, en dat hun "Zij-Wij" denken slaat op Vlaanderen. Steeds opnieuw betrappen we de centrale deelnemers daarop, en we tonen in de fragmenten hoe sterk het "Zij-Wij" denken is, waarbij die "Zij" niet de N-VA betreft, maar "de" Vlamingen. Een van de actiefste deelnemers, de huistekenaar Kroll, die zich zo verzet tegen "het" nationalisme, zegt letterlijk "mijn land is het francofone België".
  
• Er wordt ons verweten dat, vermits de aanvallen tegen Bart de Wever en de N-VA gerechtvaardigd zijn, we door hun tegenstanders "aan te vallen" in de kaart van de N-VA spelen. Dit soort denken is precies waar we ons tegen verzetten. Dit is precies het soort vijandsdenken waar we niet aan mee wensen te doen. En de critici die dit bezwaar gebruiken, dat zijn precies de gebruikers van het absurde en steriele Orwelliaanse vijandsdenken.
• Of ook, MauP doet niet anders dan wat de N-VA hen voorgedaan heeft (dikwijls wordt dat ook zo geformuleerd : "de N-VA oogst wat ze zaait"). Deze kritiek verliest uit het oog dat de ene (N-VA) een partij is die haar eigen actievormen kiest, en de andere (RTBF) een publieke zender die als taak heeft objectief te informeren, en niet zich ten dienste te stellen van een politieke agenda. Dit soort critici heeft duidelijk onze teksten niet gelezen, want hierop komen we op de website vaak terug.
  
• Soms wordt ons kwalijk genomen dat een bepaald fragment in onze collages niet hatelijk is, of zelfs onschuldig, waarmee we onszelf zouden weerleggen. Het klopt dat niet elke uitspraak "vijandig" is. We hebben getracht de complexiteit van een seizoen van MauP weer te geven in hun relatie met Vlaanderen, hoe het samenspel in elkaar zit en welke elementen nuttig zijn om het geheel te begrijpen. Het gaat minder over particuliere uitspraken dan over de totale aanpak van het programma Mise au Point, het gaat over de massaliteit van de herhaling (zoals we tot vervelens toe blijven herhalen).

Als laatste een opmerking over de titulatuur : Magda Michielsens wordt in de pers "emeritus hoogleraar" genoemd, een titel die ze zelf nooit gebruikt. Ze verkiest voormalig professor of ex-professor genoemd te worden. Dit om duidelijk te maken dat ze geen enkele band heeft met haar vroegere universiteiten.

---

Hieronder de lijst van artikels, opinies en fora die online toegankelijk zijn.
Let er op dat de artikels na een tijd kunnen verdwijnen, of gearchiveerd worden, of dat de links kunnen verschuiven. Wat er vaak ook gebeurt is dat de redacties de reacties van de lezers verwijderen. Ook kunnen links verdwijnen om na enkele dagen weer te verschijnen. Vraag ons niet waarom.
De links die niet meer werken (mei 2024) zijn aangeduid als "(dode link)", toch laten we ze staan om hun oorsprong te behouden.
De links naar de e-bibiotheek verwijzen naar de gemeenschappelijke site van de Vlaamse bibliotheken, waar je je gemakkelijk voor kan inschrijven bij je gemeentelijke bibliotheek, voor een kleine jaarlijkse prijs. Ook bij kranten-belgie vind je veel artikels.